[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zwolennikow partii lewicowych wierzylo w programy swoich partii, dopoki partie te mialy
wladze, to w godzinie proby gotowi byli do kapitulacji. Jedna z przyczyn tego zjawiska - z
pewnoscia nie jedyna - ujawnic moglaby analiza struktury charakteru niemieckich
robotnikow. Wielu z nich przedstawialo typ osobowosci odznaczajacy sie rysami, ktore
okreslilismy jako autorytarne. Mieli gleboko zakorzeniona potrzebe i respekt dla
ustabilizowanej wladzy. Z racji sstruktury ich charakteru nacisk, jaki socjalizm kladl na
niezaleznosc jednostki w przeciwstawieniu jednostki autorytetowi oraz na solidarnosc w
przeciwstawieniu solidarnosci indywidualistycznemu odosobnieniu - nie znajdowal u
wiekszosci niemieckich robotnikow rzeczywistego oddzwieku. Bledem ze strony
radykalnych przywodcow bylo to, ze oceniali sily partii tylko na podstawie szerokiego
zasiegu idei, nie biorac pod uwage ich faktycznego znaczenia.
W przeciwienstwie do powyzszego obrazu nasza analiza doktryny protestanckiej i
kalwinskiej wykazala, ze doktryny te przemienily sie u wyznawcow nowych religii w
potezna sile, poniewaz apelowaly do pragnien i lekow tkwiacych w strukturze charakteru
ludzi, do ktorych je kierowano. Innymi slowy, idee moga stac sie potezna sila, lecz tylko w
tym zakresie, w jakim odpowiadaja specyficznym ludzkim potrzebom dominujacym w
danym charakterze spolecznym.
Struktura charakteru czlowieka determinuje nie tylko jego odczuwanie i myslenie, lecz takze
dzialanie. Wykazanie tego jest zasluga Freuda, mimo ze jego teoretyczny uklad odniesienia
jest bledny. Zdetermninowanie dzialan czlowieka przez dominujace tendencje jego struktury
charakteru jest szczegolnie wyrazne u neurotykow. Nietrudno zrozumiec, ze przymus liczenia
okien w domach i kamieni w bruku jest czynnoscia wywodzaca sie z okreslonych popedow
typowych dla charakteru neurotycznego; natomiast dzialanie osoby normalnej zdaja sie
determinowac jedynie racjonalne wzgledy i rzeczywiste koniecznosci. A jednak z pomoca
nowych narzedzi obserwacji, ktore zawdzieczamy psychoanalizie, mozemy stwierdzic, ze tak
zwane racjonalne zachowanie jest w duzej mierze zdeterminowane struktura charakteru.
Ilustracje tego zjawiska dalismy omawiajac znaczenie pracy dla wspolczesnego czlowieka.
Przekonalismy sie, ze zrodlem intensywnego pragnienia nieustajacej aktywnosci byla
samotnosc i lek. Ten wewnetrzny przymus pracy roznil sie od postawy wobec pracy w
innych kulturach, gdzie ludzie pracowali tylko tyle, ile bylo niezbedne, nie ponaglani
dodatkowo przez sily ukryte w ich wlasnej strukturze charakteru. Latwo przeoczyc w tymn
rysie charakteru nowoczesnego czlowieka komponent irracjonalny, jako ze obecnie wszyscy
normalni ludzie dzialaja pod wplywem tego samego bodzca do pracy, a poza tym chcac w
ogole zyc, musza pracowac nad wyraz intensywnie.
Wypada teraz zadac pytanie, jaka funkcje pelni charakter w odniesieniu do jednostki i
spoleczenstwa. Na pierwsza czesc tego pytania nietrudno odpowiedziec. Jezeli charakter
czlowieka pokrywa sie mniej wiecej z charakterem spolecznym, dominujace w jego
osobowosci popedy naklaniaja go do czynienia tego, co jest potrzebne i pozadane w
specyficznych warunkach spolecznych danej kultury; jesli np. jakis czlowiek ma namietny
pociag do oszczedzania i wzdraga sie przed trwonieniem pieniedzy na jakiekolwiek zbytki,
pociag ten bedzie mu wielka pomoca w wypadku, gdy czlowiek ten jest drobnym kupcem,
ktory chcac w ogole egzystowac, musi byc oszczedny i zapobiegliwy. Poza ta funkcja
ekonomiczna rysy charakteru pelnia nie mniej wazne funkcje czysto psychologiczne.
Osobnik, u ktorego oszczedzanie jest pragnieniem wywodzacym sie z jego osobowosci,
doznaje glebokiej satysfakcji psychicznej rowniez i z tego powodu, ze zdolny jest
odpowiednio dzialac: innymi slowy, oszczedzajac, nie tylko osiaga praktyczne korzysci; ale
doznaje psychicznej satysfakcji. Mozna sie o tym z latwoscia przekonac obserwujac kobiete z
nizszych klas srednich, ktora robiac na targu zakupy czuje sie rownie szczesliwa
oszczedziwszy dwa centy, jak osoba o odmiennym charakterze przezywajaca jakies
zmyslowe rozkosze. Podobne zadowolenie psychiczne wystepuje nie tylko wtedy, kiedy dana
osoba dziala zgodnie z wymogami jej struktury charakteru, ale i wtedy, kiedy w lekturze lub
czyjejs wypowiedzi natyka sie na idee, ktore z tych samych powodow do niej trafiaja.
Ideologia przedstawiajaca przyrode jako przemozna sile, ktorej musimy sie podporzadkowac,
mowa, ktora pozwala sobie na sadystyczne opisy wydarzen politycznych, maja dla charakteru
autorytarnego ogromna sile atrakcyjna - nawet sam akt czytania czy sluchania sprawia mu
psychiczna satysfakcje. Podsumowujac: subiektywna funkcja charakteru u normalnego
osobnika polega na sklanianiu go do czynnosci zgodnych z tym, co z praktycznego punktu
widzenia jest mu niezbedne, oraz na zapewnieniu mu psychicznej satysfakcji wynikajacej z
tej dzialalnosci.
Rozpatrujac charakter spoleczny z punktu widzenia jego funkcji w procesie spolecznym,
musimy na wstepie stwierdzic to samo, co mowilismy o funkcji charakteru w odniesieniu do
jednostki: mianowicie przystosowujac sie do warunkow spolecznych czlowiek rozwija te
rysy charakteru, ktore sprawiaja, ze pragnie tak postepowac, jak ma postepowac. Jesli
charakter wiekszosci ludzi w danym spoleczenstwie - tj. charakter spoleczny - w ten wlasnie
sposob przystosuje sie do obiektywnych zadan stojacych w tym spoleczenstwie przed
jednostka, wowczas energia ludzka przeistacza sie w sily wytworcze niezbedne dla
funkcjonowania owego spoleczenstwa. Siegnijmy jeszcze raz po przyklad z dziedziny pracy.
Nasz nowoczesny system przemyslowy wymaga, aby maksimum naszej energii skierowac w
strone pracy. Gdyby ludzie pracowali jedynie pod wplywem zewnetrznej koniecznosci,
powstalaby niezgodnosc miedzy tym, co powinni robic, a tym, co by chcieli robic, i w
rezultacie zmniejszylaby sie ich wydajnosc. Dzieki dynamicznemu przystosowaniu sie
charakteru czlowieka do spolecznych wymogow energia ludzka, zamiast powodowac tarcia,
ulega tak dalece przeksztalceniu, iz staje sie pobudka dzialania zgodnego z odpowiednimi
koniecznosciami ekonomicznymi. Do pracy tak ciezkiej jak ta, ktora faktycznie wykonuje,
czlowieka wspolczesnego nie trzeba zapedzac sila - wykonuje ja sam pod przymusem
wewnetrznym; zjawisko to usilowalismy zanalizowac od strony psychologiczuej. Inaczej
mowiac: zamiast byc poslusznym zewnetrznej wladzy, czlowiek stworzyl sobie wladze
wewnetrzna - sumienie i obowiazek - ktore kontroluja go skuteczniej, anizeli moglby to
uczynic jakikolwiek autorytet zewnetrzny. Tak wiec charakter spoleczny internalizuje
koniecznosci zewnetrzne i w ten sposob zaprzega energie ludzka do wykonywania zadan
wyznaczonych przez system ekonomiczny i spoleczny.
Przekonalismy sie, ze z chwila kiedy okreslone potrzeby rozwijaja sie w strukture charakteru,
wszelkie postepowanie zgodne z owymi potrzebami jest zadowalajace psychicznie i
jednoczesnie praktycznie, czyli z punktu widzenia sukcesu materialnego. Dopoki
[ Pobierz całość w formacie PDF ]