[ Pobierz całość w formacie PDF ]
agnatów. Tak więc niedojrzały chłopiec ma za opiekuna dojrzałego brata lub stryja,
kobieta zaś takiego opiekuna mieć nie może.
158. Pokrewieństwo agnacyjne ustaje w wyniku capitis diminutionis, kognacyjne zaś w
ten sposób się nie zmienia, ponieważ przyczyna obywatelska (civilia) może niszczyć
prawa cywilne, naturalnych zaś nie może.
22
159. Capitis diminutio jest zmianą status (stanu). Dzieje się to na trzy sposoby. Bowiem
capitis diminutio może być maxima (główna), bądz minor (mniejsza), zwana też media
(średnia), bądz minima (najmniejsza).
160. Capitis diminutio maxima występuje wstedy, gdyś ktoś jednocześnie traci
obywatelstwo i wolność. Spotyka to niewpisanych na listę (incensis), którzy zgodnie z
zasadami są wystawiani na publiczną sprzedaż. Tak postanawia prawo... , którzy wbrew
tej ustawie w Rzymie mają miejsce zamieszkania. Podobnie kobiety, które na podstawie
senatus consulti Claudiani stały się niewolnicami właścicieli, z których niewolnikami
wbrew nim i mimo ich grózb współżyły.
161. Minor lub media capitis diminutio występuje wtedy, gdy tracąc obywatelstwo
zachowuje się wolność. Dotyczy to tych, których wygnano aqua et igni.
162. Minima capitis diminutio występuje wtedy, gdy zachowuje się obywatelstwo i
wolność, lecz zmienia się status człowieka. Dotyczy to tych, którzy są adoptowani, także
tych, które dokonywają coemptionis, i tych, którzy przechodzą in mancipium i którzy są
wyzwalani z mancipii. Tak dalece, że ilekroć ktoś jest mancypowany bądz wyzwalany,
tylekroć ma miejsce capitis diminutio.
163. Pokrewieństwo agnacyjne zostaje zniesione nie tylko przez maiores capitis
diminutiones, ale także przez minimas; i dlatego jeśli z dwóch synów ojciec jednego
wyemancypuje, to po jego śmierci żaden nie będzie mógł na podstawie pokrewieństwa
agnacyjnego być opiekunem drugiego.
164. Gdy sprawowanie opieki należy do agnatów, to nie do wszystkich równocześnie,
lecz tylko do tych, którzy są najbliższego stopnia...
165. Również na podstawie ustawy XII tablic opiekę nad wyzwolenicami i niedojrzałymi
wyzwoleńcami sprawują patroni i ich dzieci. Tę opiekę także nazywa się tutela legitima,
nie dlatego, by ta ustawa dosłownie o niej wspominała, lecz ponieważ została tak
przyjęta przez interpretację, jakby została wprowadzona przepisami ustawy. Skoro
bowiem ustawa nakazuje, by hereditas wyzwoleńców i wyzwolenic, jeśli umrą nie
zostawiwszy testamentu, przypadła patronom lub ich dzieciom, to dawni prawnicy
przyjęli, że ustawa chce także, by przypadła im opieka, ponieważ nakazuje ona, by ci
sami agnaci, którzy zostali wezwani do hereditatis, byli też opiekunami.
[ O fiduciaria tutela (opiece powierniczej) ]
166. Na wzór opieki patronów wprowadzono i inny rodzaj opieki, który też nazywa się
tutela legitima. Mianowicie, jeśli ktoś przekaże komuś in mancipium niedojrzałego syna
lub wnuka, lub prawnuka, albo córkę, wnuczkę, lub prawnuczkę tak dojrzałą jak i
23
niedojrzałą z takim zastrzeżeniem, że zostaną następnie remancypowani, a
remancypowanych wyzwoli, to stanie się ich tutore legitimo.
166a. Są i inne rodzaje opieki, które nazywają się fiduciariae (powiernicze), to jest takie,
które są przysługują nam, ponieważ wyzwalamy człowieka wolnego mancypowanego na
naszą rzecz przez rodzica lub coemptionatorem.
167. Jednak opieka nad niedojrzałymi Latynami i Latynkami nie zawsze należy do
wyzwalających, lecz do tych, do których należeli przed wyzwoleniem wedle prawa
Kwirytów. Tak więc jeśli niewolnica jest twoja wedle prawa Kwirytów, ale znajduje się w
moim majątku, to tylko przeze mnie wyzwolona może stać się Latynką, i jej majątek
należy się mnie, natomiast opieka nad nią przypada tobie; tak to określa lex Iunia.
Dlatego jeśli niewolnica zostanie uczyniona Latynką przez kogoś, w czyim była majątku i
do kogo należała wedle prawa Kwirytów, to do niego będą należeć zarówno jej majątek,
jak i opieka.
168. Agnatom, patronom i wyzwalającym ludzi wolnych wolno przekazać opieką nad
kobietą przez in iure cessionem. Natomiast opieki nad sierotą nie wolno przekazać, gdyż
jako ograniczona czasem osiągnięcia dojrzałości nie jest uważana za obciążającą.
169. Opiekun, któremu przekazuje się opiekę, nazywa się tutor cessicius.
170. Wraz ze śmiercią lub capitis diminutione tutoris cessicii opieka wraca do tego
tutoris, który ją przekazał. A jeśli śmierć lub capitis diminutio dotknęła także tego, kto
opiekę przekazał, to przechodzi ona od cessicii do tego, kto otrzymałby ją w drugiej
kolejności po przekazującym.
171. Lecz w odniesieniu do agnatów nie mówi się już o tutela cessicia, ponieważ lege
Claudia zniesiono opiekę agnatów nad kobietami.
172. Niektórzy uważali, że także opiekunowie powierniczy nie mają prawa przekazania
opieki, skoro sami wzięli na siebie jej ciężar. Można by to przyjąć, z tym, że o rodzicu,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]